Charakterystyka 13-latka

CHARAKTERYSTYKA 13-LATKA

Adolescencja( od łac. adolescentia-młodość)to etap w rozwoju człowieka, w czasie którego obserwujemy bardzo złożone zjawiska. Przyjmuje się, że jest to wiek od 13 do 19 roku życia. W tym okresie następuje szereg istotnych zmian, które obejmują:rozwój fizyczny, seksualny, umysłowy, emocjonalny, moralny, rozwój światopoglądu i tożsamości. Zmiany te umożliwiają spełnienie zadań właściwych człowiekowi dorosłemu. W 13 roku życia względna równowaga osiągnięta w poprzednim okresie ulega załamaniu. Zachodzące zmiany są jednak konieczne, ponieważ przyczyniają się do przekształcenia dziecka w osobę dorosłą. Jest to czas gwałtownego zwrotu w stronę własnego wnętrza, stąd charakterystyczne dla 13-latka zamknięcie się w sobie:

„Typowe dla trzynastolatka zamknięcie się w sobie i jego wrażliwa natura wydają się czymś negatywnym. Można jednak dostrzec pozytywne aspekty takiego zachowania. Dziecko broni się w ten sposób przed wpływami otoczenia i chroni swoją trudną, nieukształtowaną jeszcze osobowość. Podobnie jak czyniło to w wieku dwunastu lat, tak i teraz próbuje o własnych siłach zmierzyć się ze światem, ale mimo że pozornie mu się to udaje, dziecko samo zdaje sobie sprawę(choć może o tym nie mówić), że nie jest jeszcze w stanie sprostać otaczającej go rzeczywistości. Dlatego też jego „zamknięcie się w sobie”, pogrążenie we własnych myślach oddzielające go od świata zewnętrznego jest konieczne, by trzynastolatek poczuł się silniejszy i bardziej pewny siebie. Będzie tak aż do rozpoczęcia czternastego roku życia”.

Trzynastolatek bardzo różni się od spokojnego, tolerancyjnego i przyjacielskiego 12-latka. Jego ciało i umysł podlega intensywnym i radykalnym zmianom, które powodują, że pełen entuzjazmu i optymizmu 12-latek zmienia się w zamkniętego w sobie, podejrzliwego i smutnego trzynastolatka. Zachodzące zmiany w jego wyglądzie i psychice rozpoczynają ostatni etap w procesie intensywnego rozwoju. Kończy się etap dzieciństwa i rozpoczyna okres dojrzewania, który zbliża go do dorosłości i samodzielnego życia. Zamknięcie się w sobie jest konieczne, aby 13-latek mógł lepiej poznać samego siebie, spojrzeć wnikliwiej na otaczający świat i znaleźć w nim swoje miejsce.

Skupia się na sobie, ponieważ zmienia się jego ciało i psychika. Na nowo próbuje poznać i zaakceptować zmieniające się ciało oraz poradzić sobie z chwiejnymi emocjami. Uczy się samodzielnie rozwiązywać swoje problemy, stąd wynika charakterystyczny dla tego wieku kryzys autorytetu rodziców i izolacja od rodziny. Trzynastolatek odczuwa silną potrzebę niezależności i autonomii, która wynika z poczucia siły fizycznej, zwiększonych możliwości intelektualnych i rozwoju samoświadomości. Dla dorosłych, którzy wychowują młodzież jest to ostatnia szansa oddziaływania, która umożliwia dobre przygotowanie dziecka do samodzielnego życia. Brak zrozumienia ze strony rodziców i niedostrzeganie zmian zachodzących w młodym człowieku bardzo często prowadzi do konfliktów, a niekiedy nawet do opóźnienia procesu dorastania. Rodzice powinni zaakceptować zachodzące w dziecku zmiany, pełnić rolę godnego zaufania sojusznika i wspierać je w pokonywaniu pojawiających się przeszkód. Tylko wtedy ten trudny okres w życiu młodego człowieka nie będzie dla niego i dla jego rodziny zbyt uciążliwy. Brak zrozumienia i wsparcia ze strony rodziców może spowodować, że będzie to czas burzliwy, skomplikowany i z pewnością nie pozostanie bez wpływu na jego rozwój i atmosferę domową.

Omawiając rozwój fizyczny 13-latka, należy zauważyć, że jest to czas przyspieszonego tempa rozwoju, który powoduje zasadnicze przemiany w budowie dziewcząt i chłopców, a przejawia się szybkim wzrostem i znacznym przyrostem masy ciała. O ile u dwunastolatków można dostrzec zaledwie ślady rozpoczynają­cego się dojrzewania płciowego, u trzynastolatków proces ten jest bar­dziej rozwinięty.Trzynastolatki usiłują dostosować się do tych zmian i zaakceptować swoje zmieniające się ciało, co wymaga od nich skoncentrowania się na sobie. Są przewrażliwione na swoim punkcie i bardzo silnie przeżywają sposób traktowania ich przez innych ludzi. Trzynastolatki źle znoszą naśmiewanie się z nich, żartowanie, rozkazywanie i zakazywanie im czegokolwiek. Takie zachowanie dorosłych wywołuje w nich złość i napięcie. Młody człowiek zwraca uwagę na to, w jaki sposób inni reagują na jego zmieniające się ciało. U chłopców intensywne zmiany fizyczne rozpoczynają się przeciętnie w wieku 12 i pół roku, a u dziewczynek skok pokwitaniowy rozpoczyna się zwykle 2 lata wcześniej niż u chłopców, czyli w wieku 10 i pół lat. U trzynastolatków najpierw następuje wydłużenie ciała, a potem jego poszerzenie. Różnice w rytmie wzrastania różnych organów, tkanek czy części ciała powodują przejściowe dysproporcje w sylwetce; zbyt długie kończyny tzw. sylwetka wyrostka, odbija się na ruchach i zręczności trzynastolatka. U chłopców tworzy się więcej tkanki mięśniowej, następuje wzmocnienie mięśni, rozrost klatki piersiowej i poszerzenie ramion. Następuje też intensywny rozwój narządów płciowych, pojawia się mutacja głosu, czyli obniża się jego tembr, zgrubieniu ulegają rysy twarzy, często pojawia się trądzik młodzieńczy i zarost. U dziewcząt również zmieniają się proporcje ciała, ale tworzy się więcej tkanki tłuszczowej. Pojawia się miesiączka, zaczynają rosnąć piersi, zmienia się budowa ciała, która powoli nabiera cech kobiecości tzn. ramiona stają się delikatne, a biodra rozrastają się. Następuje też zgrubienie rysów twarzy a głos u dziewcząt staje się nieco niższy. W obrębie twarzy (obu płci) najpierw rozrasta się nos i podbródek, co powoduje, że przejściowo wygląda ona nieproporcjonalnie. Wzmaga się działalność gruczołów wydzielniczych skórnych (łojowych i potowych), co przejawia się zwiększającą się potliwością. U obu płci pojawia się owłosienie łonowe i pod pachami. Dziewczęta często martwią się rozmiarem dłoni i stóp, które rosną zanim nastąpi rozrost kości długich. Widoczne zmiany, jakie dokonują się w jego wyglądzie sprawiają, że 13-latek jest przeczulony na punkcie swojego ciała. Wcześniej 13-latek nie przywiązywał zbytniej uwagi do swojego wyglądu, a teraz dba o siebie i zwraca uwagę na to, jak widzą go inni. Gwałtowna zmiana proporcji ciała, pojawienie się pierwszorzędowych i drugorzędowych cech płciowych często prowadzi do zaburzeń w obrazie własnego „ja”. Te intensywne i radykalne przemiany stają się źródłem cierpień 13-latka. Niezgrabność i niezręczność stają się prawdziwym utrapieniem. Trzynastolatek koncentruje się na sobie i swoim wyglądzie zewnętrznym, często też odczuwa uczucia obcości wobec własnego ciała, a jednocześnie pragnie odzyskać nad nim władzę. Potrafi badać je godzinami i przypatrywać mu się z niepokojem. Dostrzega swoje wady i zalety. Mnóstwo czasu spędza przed lustrem, gdzie dokładnie analizuje swoje słabe i mocne strony. Lustro staje się jednym z najczęściej używanych sprzętów przez 13- latka.

Zmieniające się ciało może stać się przedmiotem uwielbienia albo budzić lęk i niechęć do samego siebie. Trzynastolatek jest niezwykle wrażliwy na to, co inni sądzą o jego wyglądzie, ponieważ na podstawie opinii innych ludzi 13-latek buduje pozytywny lub negatywny obraz samego siebie. Często nie jest zadowolony ze swojego wyglądu i uważa, że jest nieatrakcyjny, stąd lęki, niepokoje, frustracje czy konfliktowość.

Czas dojrzewania to okres wielkiego niepokoju i chwiejności emocjonalnej. Rozwój emocjonalny w wieku 13 lat nie zawsze przebiega gładko i bez zaburzeń. Wzmożona emocjonalność jest przyjmowana jako charakterystyczna właściwość adolescencji. Gwałtowne przemiany fizyczne i dojrzewanie seksualne nie pozostają bez wpływu na psychikę 13-latka. Dotychczasowa równowaga zostaje gwałtownie zaburzona. Poważnym przeobrażeniom ulega układ nerwowy 13-latka, zwłaszcza struktury mózgu. Zmiany jego funkcjonowania objawiają się nadmierną wrażliwością i pobudliwością, dlatego trzynastolatek często jest nerwowy, skryty, rozdrażniony i niespokojny. Bardzo łatwo go zranić i zdenerwować. Najchętniej oddaje się marzeniom, fantazjom i przemyśleniom. Osobowość 13-latka jest jeszcze niewykształcona, cechuje go „egocentryzm, czyli sposób myślenia, dla którego charakterystyczna jest tendencja do oceniania wszystkiego z punktu widzenia własnej osoby”.Stan emocjonalny 12-latka można określić jako entuzjazm. Dzieci w tym wieku po prostu eksplodują energią, ale pomimo tej niespożytej energii 12-latek jest mniej skory do wyładowywania na kimś lub na czymś swojej złości. Jeśli są niezadowolone to wściekają się wewnętrznie lub okazują swoje niezadowolenie używając obraźliwych słów. Dwunastolatek jest przeważnie zadowolony z własnej osoby, ale wie, że nie jest doskonały, nie oczekuje też tego od innych ludzi. Nie rozpoczęło się jeszcze porównywanie z innymi charakterystyczne dla 13-latka, które stanie się przyczyną wielu kompleksów i żalów. Trzynastolatek rzadziej wybucha, ale często się dąsa, rzuca gniewne spojrzenia, ale najczęściej schodzi z placu boju i w swoim pokoju analizuje sytuację. Trzynastolatki podobnie jak 12-latki rzadko wszczynają kłótnie bez powodu, a jeśli już to przeważnie służą one osiągnięciu konkretnego celu. Potrafią dyskutować, słuchać rad innych i bronić swojego zdania. U trzynastolatków znika gwałtowność i entuzjazm 12-latków, są bardziej opanowane i spokojne, ale czasami sprawiają jeszcze kłopoty wychowawcze.

W wieku 14-lat typowa dla 13-latka tendencja do zamykania się w sobie jest już przeszłością. Czternastolatek wydaje się bardziej pewny własnej wartości, zdolny do kompromisów, jest bardziej otwarty i bezpośredni. Nie boi się tego, że inni ludzie chcą ingerować w jego osobiste sprawy. Znów zaczyna oglądać się dookoła i wszystko ponownie zaczyna mu się podobać. Jednym z największych problemów 14-latka jest to, że pragnie robić zbyt wiele rzeczy i nie zawsze może zrealizować swoje plany. Jeśli nie uda mu się sprostać jakimś zadaniom to potrafi się z tym pogodzić.

Charakterystyczna dla trzynastolatka jest chwiejność emocjonalna. W wieku 13 lat dominuje nasilenie uczuć negatywnych, a wiąże się to z przeświadczeniem, że największy wpływ na emocjonalną sferę życia psychicznego wywiera w tym okresie rozwój fizyczny. Szybkie zmiany związane z dojrzewaniem odbijają się ujemnie na psychice dorastającego. Trzynastolatek kieruje swoją uwagę właśnie na siebie, a ponieważ nie zawsze akceptuje zachodzące w nim samym zmiany to bardzo często przeżywa negatywne uczucia takie jak: poczucie niższości i zagrożenia, brak wiary w siebie, depresje i wątpliwości. Przeżycia 13-latka często osiągają stopień wysokiego napięcia: smutek bywa przeżywany głęboko, radość również osiąga szczyt uniesienia. Szybko przechodzi od radości do smutku, od entuzjazmu do zniechęcenia. Przejawia bardzo przeciwne skłonności i upodobania. Raz szuka kontaktu z innymi ludźmi, innym razem pragnie samotności, raz potrafi być dobry, a innym razem okrutny, raz jest pewny siebie, a innym razem zrezygnowany. Bardzo często nie potrafi określić, co jest przyczyną jego radości czy smutku.

Kochający, spontaniczny i przyjacielski 12-latek, który lubił przebywać w domu, teraz zamyka się w sobie, pogrąża w świecie swoich myśli, przeżyć i fantazji po to, aby w wieku 14-lat znów poczuć się silniejszym, bardziej otwartym i pewnym siebie.

U dziewcząt obserwuje się intensywny wzrost dojrzałości emocjonalnej między 13 a 15 roku życia, a u chłopców o 2 lata później. Następuje w tym okresie rozwój uczuć estetycznych, które przejawiają się w większym zainteresowaniu książką, filmem, muzyką i modą. W miarę wzrastania sprawności fizycznej i rozwoju psychicznego wzrasta też aktywność 13-latka, która przejawia się często jako nieposłuszeństwo czy krnąbrność. Trzynastolatek często postrzegany jest przez otoczenie jako bezczelny i arogancki. Nieopanowany sposób bycia 13-latka i jego przekora często prowadzi do różnych konfliktów z otoczeniem. Dwunastolatek zdaje sobie sprawę, że inni ludzie nie są doskonali. Toleruje błędy matki. Jego kontakty z pozostałymi członkami rodziny stają się poprawne i bezproblemowe. Typowy 12-latek jest życzliwy i obiektywny w stosunku do matki. Nie stara się zmieniać sposobu zachowania dorosłych. Trzynastolatek wnikliwie przygląda się otaczającym go ludziom, a taka wnikliwa obserwacja pozwala mu zauważyć te cechy, których nie zauważał przedtem. Znika dotychczasowe zaufanie i bliskość, pojawia się natomiast nieufność i dystans w stosunku do dorosłych. W wieku trzynastu lat następuje kryzys autorytetu rodziców. Kryzys ten pojawia się około 13 roku życia, a jego szczyt przypada na 16 roku życia i powoli słabnie. Trzynastolatek staje się bardzo krytyczny zwłaszcza w stosunku do matki i czuje się skrępowany jej obecnością, zwłaszcza, gdy przebywa w towarzystwie przyjaciół. Jest zdania, że wszystko to, co mówi mama jest śmieszne, krytykuje jej zachowanie i wygląd. Zwykle 13-latek nie jest zadowolony ze swojej rodziny, ponieważ wnikliwa obserwacja rodziców pozwala mu dostrzec u nich te cechy, których dotąd nie zauważał. Porównywanie rodziców z innymi ludźmi bardzo często sprawia, że dostrzega różne błędy i uchybienia dorosłych. Dzieci krytycznie oceniają tryb życia swoich rodziców, ich zachowanie i wygląd. Zaczynają mieć swoje tajemnice i chcą, aby rodzice to szanowali. Często dziecko traci zaufanie do dorosłych, przestaje się zwierzać ze swoich tajemnic, przeżyć i kłopotów. Ingerencję dorosłych w sprawy osobiste przyjmuje niechętnie. Kryzys ten stanowi efekt rozczarowania, jakiego doznaje młodzież w miarę poznawania świata i dostrzegania sprzeczności między narzuconymi jej normami, a stosowaniem ich przez dorosłych. W wieku 13-lat rodzice zdecydowanie schodzą na drugi plan, dzieci w tym wieku nie chcą nic mówić im o swoich problemach czy przeżyciach, ponieważ nie chcą interwencji rodziny w swoje sprawy. Są zdania, że wszelkie przejawy bliskości z rodzicami poza domem są „obciachem”. Skarżą się też, że rodzice ich nie rozumieją, ale sami wszystkie polecenia i wymagania rodziców przyjmują bardzo niechętnie. Bardzo często w tym okresie dochodzi do pogorszenia stosunków panujących w domu. Znacznie lepiej układają się już stosunki rodziców ze spokojniejszym 14-latkiem, nadal jednak rodzina pozostaje ciemną stroną życia, a zwłaszcza rodzice. Swój krytycyzm i pretensje 14-latki dalej kierują do matek uważając je za staroświeckie i niedzisiejsze. Teraz także ojciec staje się obiektem krytyki.Nie znaczy to, że 14-latek jest wrogo nastawiony do najbliższych osób. Po prostu dziecko w tym wieku wciąż stara się odnaleźć siebie i być bardziej niezależne. Czternastolatek czuje się zbyt uzależniony i zbyt blisko związany z rodzicami, dlatego stara się być „pięć kroków” za rodziną.

Rola przyjaciół w tym wieku również się zmienia. Trzynastolatek nie jest samotnikiem, ale nie jest też szczególnie towarzyski. Przyjaciół ma mniej niż kiedykolwiek i zmienia się też ich rola. Przy doborze przyjaciela tej samej płci dziewczęta podobnie jak i chłopcy kierują się tym samym kryterium, czyli podobieństwem psychologicznym. Ich przyjacielem zostaje ten, kto w podobny sposób rozumie i odczuwa, podobnie odbiera społeczny i psychiczny świat. Dwunastolatki wspólnie się bawią, ale potrafią też wzajemnie się wspierać. Czternastolatkom najwięcej radości sprawia życie towarzyskie, bardzo dobrze porozumiewają się z przyjaciółmi, których mają dużo i dobrze czują się w ich towarzystwie. Wybierają ich na podstawie tego, czy mają wspólne zainteresowania.

Jeśli chodzi o kontakty z płcią przeciwną to bardziej niedojrzałe 12-latki są antychłopięce i antydziewczęce, ale większość z nich przez ten krótki czas wykazuje zainteresowanie płcią przeciwną. W wieku 12 lat przeżywają krótki okres zafascynowania płcią przeciwną, ale w wieku 13 lat przestaną się nimi interesować. Wraz ze zmianami fizycznymi u 13-latka pojawiają się nowe odczucia i pragnienia, które dotyczą sfery seksualnej. Odmienność zachowań powoduje jednak, że w tym okresie trudno o wzajemne zrozumienie, dlatego uczucia kierowane są ku osobom własnej płci. W wieku 13-lat pomiędzy dziewczynkami i chłopcami zachodzą zmiany we wzajemnych stosunkach, a mianowicie następuje pewne oddalenie, które polega na preferowaniu kontaktów z osobami własnej płci. Trzynastoletnie dziewczęta zaczynają interesować się chłopcami, którzy jednak wolą się w tym wieku trzymać z dala od nich. Trzynastoletni chłopcy wolą towarzystwo chłopców, a wyraźnie stronią od dziewcząt, czasami nawet okazują im swoją niechęć i pogardę. To, co drażni ich w zachowaniu dziewcząt to najczęściej: wzajemne uściski, pocałunki, chichoty i szepty. Niechętny stosunek chłopców do dziewcząt wyraża się między innymi w ostrej krytyce, wyśmiewaniu, w pociąganiu za włosy, poszturchiwaniu czy używaniu uszczypliwych uwag. Dziewczęta w tym wieku zakochują się często, ale obiekt westchnień może nawet o tym nie wiedzieć. Zwykle jest to starszy kolega czy idol z plakatu. Sytuacja pod tym względem zmieni się w wieku 14 lat, kiedy to prawie zniknie antagonizm płci. Większość 14-latków ma też swoją sympatię i traktuje te związki bardzo poważnie. Większość wolnego czasu wypełnia 14-latkom chodzenie na randki i przyjęcia.

Trzynastolatkom podobnie jak dwunastolatkom i czternastolatkom zależy na akceptacji rówieśników. Dwunastolatek chce być częścią grupy, która jest dla niego ważna i chętnie podporządkowuje się regułom w niej obowiązującym. Dorastające 13-latki również odczuwają potrzebę przynależności do grupy czy paczki koleżeńskiej. Często bardzo silnie identyfikuje się z nią i zabiegają o jej akceptację. Wysoka pozycja w grupie w znaczny sposób wpływa na rozwój jego osobowości, a niska utrudnia uspołecznienie. Stąd wynika przyczyna malejącego w tym wieku rola autorytetu rodziców, a wzrastającego znaczenia grupy. Szkoła w tym okresie staje się miejscem spotkań towarzyskich, dlatego znacznie lepiej czują się w niej niż we wcześniejszych latach. Ciągle brakuje im wolnego czasu, wciąż są zajęte i z pasją oddają się wszystkiemu, co robią. Zwykle jednak zaczynają się koncentrować na jednej dziedzinie, np. na fotografowaniu. Mają coraz więcej interesujących zajęć, przeważnie jest to jakieś hobby. Większość wolnego czasu spędzają na rozmowach bezpośrednich lub przez telefon. Lubią też czytać książki i gazety o ulubionych gwiazdach filmowych. Zaabsorbowane własną osobą i pogrążone w emocjonalnym chaosie dojrzewania trzynastolatki nie mają czasu, ani ochoty na zajmowanie się nauką.

Rozwój umysłowy wpływa na większość zmian psychicznych, które zachodzą u 13-latka. Uwaga dowolna zastępuje charakterystyczną dla dziecka uwagę mimowolną. Zwiększona pojemność uwagi pozwala na większe skupienie i efektywność uczenia się. Pamięć bezpośrednią w tym okresie cechuje najwyższa sprawność, należy jednak podkreślić, że zapamiętują to, co jest dla nich naprawdę ważne. W wieku 13 lat młody człowiek potrafi uchwycić istotne elementy i powiązać je w sensowną całość. Pojawia się też rozumienie przenośni i symboli. Potrafią stawiać hipotezy i dzięki umiejętności dedukcji przewidywać konsekwencje. Często też ćwiczą swoje nowo rozwinięte umiejętności intelektualne i wypróbowują je w dyskusjach z rodzicami czy nauczycielami. Wyraźnie wzbogaca się jego słownictwo, w wieku 13 lat operuje już około 10 000 słów. Intensywnie rozwija się też wyobraźnia, stąd pomysłowość ubioru czy fryzury. W tym okresie wysoki jest poziom twórczości, która służy często do wyrażania własnych przeżyć. Na twórczość tę składają się zwykle wiersze, teksty piosenek, listy czy pamiętniki. W ten sposób uzewnętrzniają siebie tzn. swoje niepokoje, pragnienia, radości czy niepokoje.

Jest to czas kształtowania się światopoglądu. Trzynastolatek poszukuje celu i sensu swojego istnienia. Jest to czas krytycyzmu i podejrzliwości. W wieku 12 lat dzieci nie drążą jeszcze otaczającego świata, a akceptują go takim, jaki jest, ale wieku 13 lat gruntownie zmieniają swoje nastawienie wobec świata, na którym skupiają większą uwagę. Im więcej zastanawia się i rozmyśla, tym gorszy wydaje mu się otaczający świat. Korzyści własne schodzą na dalszy plan, na czoło wysuwają się zaś zagadnienia moralne. Dziecko poszukuje wzorca idealnego, osoby, której cechy uzna za doskonałe i warte naśladowania. Mogą to być rodzice, rówieśnicy, artyści, postacie z literatury czy filmu. Identyfikują się z wybranym wzorem, często przyjmują jego poglądy czy styl. Cechą charakterystyczną jest łączenie się fanów w grupę, która wspólnie obdarza kultem wybranego bohatera. W tym czasie wpływ domu na kształtowanie się światopoglądu maleje. W kształtowaniu się poglądu na świat ważną rolę odgrywa religia. Jest to czas poszukiwania swojego stosunku do Boga i religii, czasem ten bunt sprzyja zbliżaniu się do sekt.

Wraz z niepokojem światopoglądowym i poszukiwaniem sensu otaczającego świata wyłaniają się pytania dotyczące własnejtożsamości. Trzynastolatek często zadaje sobie pytania: Kim jestem? Po co istnieję? Czego pragnę od życia? Poszukuje sensu własnego istnienia. Jest to czas pogłębionego poznawania siebie. Dziecko poszukuje własnej tożsamości i podejmuje próby jej określenia. Szuka wiedzy o sobie samym poprzez wewnętrzną refleksję, stąd zamknięcie w sobie. Dwunastolatki cieszą się z tego, kim są, cieszą się teraźniejszością i problemami dnia codziennego. Trzynastolatek często sprawdza niezawodność uczuć rodziców, dlatego często zachowuje się prowokująco, a nawet agresywnie. W ten sposób testuje ich cierpliwość i wyrozumiałoś, ale poprzez ich reakcje poznaje także siebie. Często podejmuje próby zmieniania siebie, np. stylu ubierania czy fryzury, a następnie obserwują reakcje otoczenia na tę zmianę. Tożsamość, jako centralny problem okresu dorastania wprowadził E. H. Erikson. Według jego teorii rozwoju psychicznego na okres dorastania przypada kryzys tożsamości. Wywołuje on różne symptomy stresu: poczucie lęku, depresję, frustrację i konfliktowość. Trzynastolatek często zastanawia się nad tym, kim będzie w przyszłości, jak będzie wyglądała jego rodzina. Czasami nachodzące go refleksje są przyczyną uczucia osamotnienia i zakłopotania spowodowanego przede wszystkim stopniowym rozwijaniem się dorosłej osobowości. Od tego czy młody człowiek pokona kryzys tożsamości zdaniem Eriksona zależy dalszy rozwój osobowości.

Dorastanie to czas intensywnego rozwojumoralnego. Pierwszym badaczem, który poddał rozwój moralny analizie psychologicznej był Piaget:

„Rzeczywistą siłą kształtującą rozwój moralny jest według Piageta współdziałanie z rówieśnikami, prowadzące do stadium autonomii moralnej, w którym postępowanie uniezależnia się od opinii otoczenia. Każde współdziałanie wymaga uzgodnienia reguł, wymiany poglądów, zrozumienia partnera. Powstaje więc wewnętrzna potrzeba traktowania innych ludzi w taki sposób, w jaki sami chcielibyśmy być traktowani. Charakterystyczna dla stadium autonomii moralnej jest zasada subiektywnej odpowiedzialności: dzieci oceniają postępowanie ze względu na intencje, a nie na skutki czynu.”[4]Intensywny wzrost rozwoju moralnego wyraża się we wzroście zainteresowań problemami natury moralnej tzn. ocenianiu postępowania innych i swoim. Jest to czas kryzysu autorytetu rodziców na rzecz rówieśników. Kryzys wartości, z którym spotykamy się w obecnych czasach zwany okresem anemii, charakteryzuje się chaosem moralnym, a dzieci pozbawione drogowskazów czują się zagubione i stąd wynikają trudności, jakie obecnie młodzież przeżywa ze sobą i jakie mają z nią rodzice i nauczyciele. Młodzież w tym wieku cechuje chwiejność norm moralnych, co pociąga za sobą niestabilność jej zachowania. W tym wieku zdaniem Marii Przetacznikowej bardzo często pojawia się konflikt norm rodziców i rówieśników. Chcąc go uniknąć trzynastolatek często podlega dwu systemom norm i dostosowuje swoje zachowanie, raz podporządkowując się normom rodziców, a raz rówieśników. Duże znaczenie ma dla 13-latka zdobycie własnego doświadczenia moralnego, które nabywa podczas rozwiązywania własnych konfliktów. Dwunastolatek obserwuje reakcje i zachowania innych, chce być akceptowany przez innych, a to czasami popycha go do chuligańskich wybryków, kiedy znajduje się w większej grupie. Dla 13-latka złe występki nie są już tak kuszące jak przed rokiem. Trzynastolatki stają się bardziej odpowiedzialne za to, co robią, ale czasami zdarza im się postępować wbrew zasadom, ponieważ pokusa występku jest silniejsza i nie zawsze potrafią ją zwalczyć. Często jednak myślą o tym, co mogą zyskać, a co stracić. Sumienie stoi na straży zachowania dziecka, dlatego też postępują bardziej etycznie niż przed rokiem. Kodeks etyczny 13-latka jest też bardziej złożony niż u 12-latka. Trzynastolatki starają się być prawdomówne, ale czasami coś zatajają, zwracają też uwagę na sprawiedliwe ocenianie i żądają tego od innych. Dom rodzinny powinien ułatwić dziecku rozwój moralny poprzez ukształtowanie w nim stabilnej hierarchii wartości, która pomoże mu wybrać właściwy kierunek i dokonywać słusznych wyborów.

Wiek trzynastu lat to trudny okres nie tylko dla dziecka, ale także dla jego rodziny i najbliższego otoczenia. Jest to czas intensywnych zmian fizycznych i psychicznych oraz poszukiwania sensu swojego istnienia i miejsca w świecie. Trzynastolatek podejmuje próby poznania siebie i spojrzenia głębiej i wnikliwiej na otaczający go świat. Jest to konieczne, aby później mógł stać się w pełni dojrzałym i świadomym poczucia własnej wartości człowiekiem. Rodzice powinni pozwolić mu na takie zamknięcie się w sobie, ale nie powinni przestawać z nim rozmawiać i okazywać mu swojej miłości. Nie powinni próbować przełamywać uporu swoich dzieci poprzez stosowanie nakazów i zakazów, ale dyskretnie czuwać nad jego bezpieczeństwem poprzez częste rozmowy, dyskusje i negocjacje. Powinni pomagać mu we wszechstronnym, harmonijnym rozwoju i pozwolić stać się samodzielnym dorosłym człowiekiem.

Źródło: chomikuj.pl